
انسان در دوران زندگی پرفرازوفرودش با رنجها و دردهای کوچک و بزرگی همراه میشود که بخش جداییناپذیر زندگی او را تشکیل میدهند. درد و رنج در زندگی انسان کمتر یا بیشتر و پیوسته یا ناپیوسته در جریان است و گریزی هم از آن نیست اما با این حال میتوان برایش چارهیابی کرد. افراد اگر برای زندگی خود هدف و معنا داشته باشند و بدانند که قرار است به کجا برسند و به چه چیزی دست یابند آنگاه میتوانند سختیها و دشواریها را تحمل کنند و با رنج و دردها کنار بیایند. یکی از کتابهایی که در حوزهی روانشناسی وجود دارد و به همین مسئله میپردازد «انسان در جستجوی معنا» است که اثری از ویکتور فرانکل بهشمار میرود.
فرانکل، روانپزشکی اتریشی بود که در سال ۱۹۴۲ توسط نازیها دستگیر میشود و به اردوگاههای کار اجباری منتقل میگردد. او در این کتاب به سرنوشت خود در این اردوگاهها میپردازد و همچنین مکتب روانشناسی لوگوتراپی یا معنادرمانی که خود ابداع نموده است را معرفی مینماید. ما در اینجا قصد داریم تا خلاصهای از کتاب انسان در جستجوی معنا را به شما تقدیم کنیم. پس با ما همراه باشید.
خلاصه کتاب انسان در جستجوی معنا
انسان در جستجوی معنا کتابی پرآوازه و آموزنده از ویکتور فرانکل است که حالوهوایی فلسفی دارد و نخستین بار در سال ۱۹۴۶ چاپ و منتشر شد. این کتاب از دو بخش تشکیل شده است که بخش نخست «سرگذشتی در اردوگاه کار اجباری» و بخش دوم «معنای اساسی لوگوتراپی» نام دارد. کتاب انسان در جستجوی معنا همچنین دارای دیباچهای بهقلم گوردن آلپورت، روانشناس آمریکایی، است که او در آن به ستایش و چرایی ارزشمندی اثر ویکتور فرانکل میپردازد و آن را کتابی جادویی مینامد.
در ادامه سعی خواهیم کرد خلاصه کتاب انسان در جستجوی معنا را به تفکیک بخشهای مختلف ارائه کنیم.
بخش نخست: سرگذشت نویسنده در اردوگاه کار اجباری
ویکتور فرانکل در بخش نخست و عمدهی کتاب انسان در جستوجوی معنا به تعریف و شرح داستان روزگار رنجآور خود در اردوگاههای شکنجه و مرگ نازیها میپردازد و به رخدادهایی اشاره میکند که کام را تلخ و چشم را تر میسازد.
دکتر فرانکل در سال ۱۹۴۲ و در هنگامهی جنگ جهانی دوم دستگیر میشود و تا سال ۱۹۴۵ که جنگ به پایان میرسد در دو اردوگاه بدنام و ترسناک آشوییتس و داخائو زندانی میگردد. او میگوید که در دورن اسارت به کارهای جانفرسایی مانند کندن زمین به منظور نصب خط آهن یا کندن تونل برای راه آب مشغول بوده و در ماههای پایانی حبس نیز در یک شرکت ساختمانی بهشکلی بردهآسا و با درآمدی بسیار ناچیز کار میکرده است.
سرگذشت و حوادثی که فرانکل و هماردوگاهیهایش از سر گذراندند ،که البته بسیاری از آنان نیز سرانجام موفق نشدند تا پایان جنگ و اسارت را ببینند، شاید از تحمل و توان ما خارج باشد و انسان را در جاهایی با ترحمبرانگیزی و ناباوری نسبت به این همه ستم روبهرو نماید. برای مثال نویسنده کتاب میگوید که زندانیان مجبور بودند تا پیراهنی را هفت ماه یعنی تا زمانی که تار و پودی از آن باقی مانده بود بپوشند و یا اینکه درهنگام نظافت و حمل فضولات انسانی اگر نجاستی بر صورت کسی پاشیده میشد آن شخص نمیتوانست صورتش را پاک کند زیرا با این کار شلاقهایی با سرعت و قدرت به سمتش روانه میشد.
درد تحقیر و بیگاری
بیگاری و کمغذایی مسئلهی دشواری بود که با وجود اینکه زندانیان به آن عادت کرده بودند اما همچنان آزارشان میداد و از همین رو آنها در گفتوگوهای خود با یکدیگر مدام از غذاهای مورد علاقهشان سخن میگفتند. کار زیاد و غذای کم انگار برای زندانیان کافی نبود که فرانکل میگوید در سال 1945 بیماری تیفوس از راه میرسد و همهی اردوگاه را درگیر میکند و شرایطی ناراحتکننده به بار میآورد.
تحقیرها و توهینهای بیمارگونهی زندانبانان، بخش جداییناپذیری از روایت ویکتور فرانکل از اردوگاههای کار اجباری بهشمار میرود و او بارها در این بخش از کتاب خود به رفتارهای خشونتآمیز نازیها سخت گفته است.
فرانکل در کنار دردها و رنجها از خوشیهایی که شاید در یک زندگی آزاد بدیهی محسوب بشود نیز سخنی به میان آورده است. برای مثال میگوید که برای جلوگیری از خارش، پیداکردن و تکاندادن شپشهایی که در لباسهایشان وجود داشت یک خوشی تلقی میشد و تا زمانی که آژیر حملهی هوایی به صدا در میآمد ادامهدار بود.
فرانکل با وجود همهی سختیها و دشواریهایی که در اردوگاهها دید و تجربه کرد اما میگوید که امیدش را از دست نداد و انگیزهاش را برای زندگی آینده حفظ نمود زیرا اگز این کار را نمیکرد از پا در میآمد و به سرنوشت تلخ بسیاری از هماردوگاهیهایش دچار میشد. او همچنین در این بخش به بررسیهای فلسفی و روانشناسانه با تکیه بر روایت خود از دوران اسارتش میپردازد و در بخش دوم، معنادرمانی، که کلید او برای مقاومت در برابر ناامیدی دوران اسارت بود، را شرح میدهد.
بخش دوم: لوگوتراپی
لوگوتراپی یا معنادرمانی، موضوع اصلی و بااهمیت بخش دوم کتاب انسان در جستجوی معنا را تشکیل میدهد. لوگوتراپی که ریشهی یونانی دارد و از کلمهی لوگوس که «معنا» ترجمه میشود گرفته شده است، روش و مکتب درمانیای بهشمار میرود که توسط ویکتور فرانکل ابداع گشته است.
فرانکل معنادرمانی را راهنمایی عنوان میکند که بیمار در آن با شرایطی روبهرو گردد که بتواند معنایی برای زندگیاش پیدا کند و با قبول وظیفه و مسئولیتی که دردوران حیاتش دارد، بر آشفتگیها و دشواریهای زندگی غلبه نماید.
فرانکل در این بخش اصول اساسی لوگوتراپی را معرفی میکند و به نکتهها و آموزههایی که با این مکتب ارتباط دارند اشاره مینماید. نویسنده کتاب انسان در جستجوی معنا میگوید که معنای زندگی هر روز و هر ساعت در حال تغییر است پس از این رو هر فرد باید در شرایط متفاوت و لحظات گوناگون درباره معنا و هدف زندگی خود بیاندیشد و آن را پیدا کند. فرانکل وظیفهی لوگوتراپی را تدریس و موعظه نمیداند بلکه یادآور میشود که نقش لوگوتراپیست این است که «میدان دید بیمار را گسترش دهد» و او را به اینکه نسبت به چه چیزی در زندگی مسئولیت دارد آزاد بگذارد.
رهایی از تنش
لوگوتراپی رنجی را که برای دستیابی به هدفی تحمل میشود را قبول میکند و مردم را نیز دعوت مینماید تا به چنین رنجی، شجاعانه جواب مثبت بدهند اما در عوض، بیهوده رنجبردن را نمیپذیرد و آن را عملی قهرمانانه نمیداند.
فرانکل همچنین بر اساس اصول لوگوتراپی افرادی را که دچار ترس و اضطراب هستند را دعوت میکند تا حتی برای یک لحظه هم که شده با آنچیزی که سبب نگرانی و وحشتشان میشود روبهرو گردند تا از این طریق بتوانند مشکل خود را مهار کنند.
در مجموع فرانکل با تکیه بر تجربههای شخصی و با مثالهایی که از سرگذشت بیمارانش میآورد، مکتب لوگوتراپی را با نثری ساده و روان به خوانندگان توضیح میدهد و آنها را در درک بهتر و سادهتر این مکتب درمانی یاری میکند.
سخن پایانی
انسان در جستجوی معنا کتابی بهشمار میرود که از رنجها و امیدها سخن میگوید و به ما پیشنهاد میکند تا در سختترین شرایط هم دست از امیدواری و آیندهنگری بر نداریم. ویکتور فرانکل با پرداختن به داستان دردناک و اندوهبار زندگی در اردوگاههای کار اجباری، قدرت و شکوه هدفمندی و معناجویی زندگی انسان را به تصویر میکشد و آن را اساس و نیاز زندهماندن بهشمار میآورد.
روانپزشک اتریشی با طراحی و ارائهی مکتب لوگوتراپی خواننده را به پذریش و مبارزه با سختیها و دشواریها دعوت میکند پس از این رو کتاب انسان در جستجوی معنا برای همه بهخصوص کسانی که به روانشناسی علاقه دارند اثری سودمند محسوب میشود و میتواند پوچیها و ناامیدیها را کنار بزند.
ناشرهای مختلفی در ایران، کتاب را به فارسی ترجمه کردهاند؛ برای نوشتن مطلب خلاصه کتاب انسان در جستجوی معنا، ترجمهی آقای امیر لاهوتی که به همت نشر جامی منتشر شده است مورد استفاده قرار گرفت.
لازم به اشاره است که ما در مجله فیلوبوک، جملات برتر کتاب انسان در جستجوی معنا را هم در قالب مطلبی مجزا برای دوستداران این کتاب تهیه کردهایم.